Πολύ σημαντική διεθνή επιτυχία για την ελληνική αρχαιολογία αποτελεί η έγκριση του μεγάλου πενταετούς ερευνητικού προγράμματος EXPLO (Exploring the dynamics and causes of prehistoric land use change in the cradle of European farming) του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (European Research Council - ERC), με προϋπολογισμό ύψους 6.400.000 ευρώ.

Το EXPLO είναι ένα πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύ του ΑΠΘ (επιστημονικά υπεύθυνος ο Ομότιμος Καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ,  Κώστας Κωτσάκης), του Πανεπιστημίου της Βέρνης (επιστημονικά υπεύθυνοι οι Καθηγητές Alfred Häfner και Willy Tinner) και της Οξφόρδης (επιστημονικά υπεύθυνη η Καθηγήτρια Amy Bogaard).

Η πρόταση, η έγκριση της οποίας ανακοινώθηκε στις 23 Οκτωβρίου 2018, στηρίζεται στη διεπιστημονική συνέργεια αρχαιολόγων, βιοαρχαιολόγων και φυσικών επιστημόνων, με στόχο τη μελέτη της σχέσης ανθρώπου και περιβάλλοντος στη νεολιθική εποχή.

Συγκεκριμένα, θα μελετηθούν πρώιμοι λιμναίοι οικισμοί, που ιδρύθηκαν από την 6η χιλιετία π.Χ. στα ιδιαίτερα παραλίμνια περιβάλλοντα της Βόρειας Ελλάδας, αλλά και σε ανάλογα της FYROM και της Αλβανίας. Ο πιο γνωστός οικισμός αυτής της κατηγορίας στην Ελλάδα είναι το Δισπηλιό Καστοριάς, που έχει ήδη ανασκαφεί από ΑΠΘ και τον μεγάλο Έλληνα προϊστοριολόγο Γ. Χουρμουζιάδη. Ο συγκεκριμένος  λιμναίος οικισμός θα αποτελέσει τον αρχαιολογικό κορμό του προγράμματος.

Μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος, θα ερευνηθούν για πρώτη φορά σε έκταση και βάθος οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ πολιτισμικών επιλογών και φυσικών παραμέτρων του περιβάλλοντος με την πλήρη ανάπτυξη προηγμένων επιστημονικών τεχνικών, όπως η δενδροχρονολόγηση, η ανάλυση αρχαίων βιολογικών καταλοίπων, η παλαιοοικολογική ανάλυση, η μοντελοποίηση της ανθρώπινης παρέμβασης στο περιβάλλον κ.ά.

Σε μια εποχή που συζητείται ο ρόλος του ανθρώπου στην κλιματική και περιβαλλοντική αλλαγή, είναι απαραίτητο να γίνει βαθύτερα κατανοητό πώς οι ανθρώπινες επιλογές συνδέονται άρρηκτα και διαχρονικά με τη φύση σε ένα ενιαίο σύστημα με την υιοθέτηση της γεωργίας πριν από χιλιάδες χρόνια.

Τα ευρωπαϊκά προγράμματα ERC είναι ανοιχτά σε όλα τα ερευνητικά αντικείμενα χωρίς περιορισμό και σε όλες τις ευρωπαϊκές και συνεργαζόμενες χώρες. Είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικά, ενώ εγκρίνεται ποσοστό μικρότερο του 10% των αιτήσεων που υποβάλλονται. Ειδικότερα, η κατηγορία προγραμμάτων ERC Synergy στοχεύει στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ επιστημόνων από διαφορετικές κατευθύνσεις, ενώ για το 2018 εγκρίθηκαν 24 προγράμματα σε διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Το πρόγραμμα EXPLO είναι το μόνο που εκπροσωπεί την αρχαιολογική κατεύθυνση στην κατηγορία προγραμμάτων ERC Synergy.