Για ένα πολύ μεγάλο διάστημα, από τα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του ’90, ο μέσος δείκτης ευφυίας του παγκόσμιου πληθυσμού φαινόταν να αυξάνεται. Παρ’ όλα αυτά οι τελευταίες μετρήσεις σε ανεπτυγμένες χώρες δείχνουν αντιστροφή του φαινομένου, σαν ξαφνικά να έπιασε «ταβάνι» η νοημοσύνη του ανθρώπινου είδους και τώρα να μειώνεται.

Δεν ξέρω αν πιστεύετε στο I.Q. (intelligence quotient, δείκτης νοημοσύνης ή ευφυίας), δεν ξέρω αν θεωρείτε πιο σημαντικό το E.Q. (emotional quotient) ή το D.Q. (digital quotient). Το θέμα είναι ότι οι ενδείξεις για το πόσο εξελισσόμαστε νοητικά τις τελευταίες γενιές, μας κρούουν το καμπανάκι του κινδύνου.

Το 1984 ο Νεοζηλανδός ερευνητής νοημοσύνης Τζέιμς Φλιν (James Flynn) παρατήρησε ένα φαινόμενο, που δημιούργησε παγκόσμια αίσθηση. Βρήκε ότι ο μέσος δείκτης νοημοσύνης στις ΗΠΑ αυξήθηκε από το 1930 ως το 1970. Αμέσως ξεκίνησαν μελέτες και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη, όπου έδειξαν τελικά ότι ανά δεκαετία γινόμασταν κατά 3% εξυπνότεροι ή σοφότεροι.

Ο λόγος πίσω από αυτό ήταν αρκετά προφανής: πέρα από τον παράγοντα «βιοτικό επίπεδο και διατροφή», η εκπαίδευση των ανθρώπων άρχισε να βελτιώνεται κι εκείνη αισθητά, η λήξη των πολέμων μας επέτρεψε να επικεντρωθούμε στη μάθηση και την προσωπική ανάπτυξη, και παράλληλα όλο και περισσότεροι είχαν πρόσβαση σε ακαδημαϊκές σπουδές.

Το παράλογο είναι ότι ενώ η πρόσβαση αυτή συνεχίζει να υπάρχει, ενώ οι πηγές πληροφόρησης και εκπαίδευσής μας είναι περισσότερες από ποτέ, ο δείκτης φαίνεται πλέον να πέφτει. Κι ενώ μέχρι πρότινος κομπάζαμε σαν πλουμιστά «έξυπνα» πουλιά για το λεγόμενο «φαινόμενο Flynn» (για την εξέλιξη δηλαδή της νοημοσύνης μας), τώρα πιαστήκαμε από τη μύτη και παρατηρούμε απαθείς την αντιστροφή του φαινομένου. Ας το δούμε σε αριθμούς: η Νορβηγία παρατήρησε μείωση κατά 7 μονάδες ανά γενιά μετά το 1975. Η Δανία, μείωση κατά 1,5% μεταξύ 1998 και 2003. Πολλές άλλες χώρες του βιομηχανοποιημένου κόσμου βλέπουν μια αντίστοιχη επιδείνωση.

Ποιοι είναι οι λόγοι για όλο αυτό; Πολλοί μιλούν για burnout που οφείλεται στην υπερπληροφόρηση. Άλλοι -και όχι άδικα- το αποδίδουν στο ότι η πρόσβαση σε κάθε είδους απαντήσεις έχει γίνει πανεύκολη, δεν κουράζουμε το μυαλό μας για τίποτα. Για ό,τι θέλουμε να μάθουμε, ρωτάμε τη Google, αν δεν ρωτήσουμε τη Google θα ρωτήσουμε στα social, αν δεν ρωτήσουμε στα social θα ρωτήσουμε τη Siri, την Alexa και την Cortana. Ακόμα και για θέματα προσανατολισμού, δεν καταβάλλουμε καμία νοητική προσπάθεια, αφηνόμαστε στο gps, με τον ίδιο τρόπο που αφηνόμαστε στην άπειρη χωρητικότητα του Cloud και του OneDrive για να αποθηκεύσουμε terabyte αναμνήσεων και δεδομένων. Ο εγκέφαλός μας είναι σαν ένα ποδήλατο που πλέον έχει όχι μόνο δύο αλλά πολλές βοηθητικές ρόδες. Αν μας βγάλουν τις βοηθητικές ρόδες, θα πέσουμε.

Τελικά, τι πρέπει να κάνουμε αν θέλουμε να βάλουμε φρένο στην τυχόν κατηφορική πορεία των νοητικών διεργασιών μας; Η πιο απλή λύση είναι να μην επαναπαυόμαστε στις πάσης φύσεως τεχνολογικές βοήθειες που έχουμε διαθέσιμες. Να ξαναδιδάξουμε το μυαλό μας να αναζητά, να συνδυάζει, να αναλύει και να ανασύρει πληροφορία – μόνο του. Και να μην ξεχνάμε ότι η νοημοσύνη δεν είναι ένα αδιαίρετο πράγμα. Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι κάποιες νοητικές μας λειτουργίες επιβράδυναν τα τελευταία χρόνια, ακόμα κι αν δεχτούμε ότι τα τεστ που μετρούν τη νοημοσύνη είναι αξιόπιστα (που σε αμέτρητες περιπτώσεις δεν είναι), να θυμόμαστε ότι η ευστροφία μας είναι μέρος ενός όλου. Ενός όλου στο οποίο αντιστοίχως τεράστια σημασία έχει η ενσυναίσθηση, η προσαρμοστικότητα, η δημιουργικότητα, η συνεργασία.
 
*με στοιχεία από το Varsity - την ανεξάρτητη εφημερίδα του Πανεπιστημίου του Cambridge, από διεθνή προγράμματα γνωστικής εκπαίδευσης και αποκατάστασης όπως το Schuhfried, και από το Science Direct.

Συντάκτης: Δημήτρης Φαλλιέρος
Εικόνα: Pexels